اثر خشونت در تربیت

یکی از شایع‌ترین عواملی که اثرات تربیتی بدی روی فرزندان خواهد گذاشت، استفاده بی‌جا از خشونت و شدّت عمل است؛ چه بسیار افرادی که قربانی خشونت والدین و به ویژه پدر شده‌اند و از تربیت سالم محروم شده‌اند.
نوجوانانی که در دوران کودکی تحت تربیت خشن والدین بوده‌اند، روحیه‌ای ناسالم و نامتعادل دارند. این گونه افراد به علت برخوردهای خشن و مستبدانه، گرفتار عقده حقارت هستند. جالب است که بدانید؛ «همین عقده حقارت، سرچشمه بسیاری رفتارهای ناشایست است که از عقده حقارت سرچشمه می‌گیرد. این نوع کبر و غرور در حقیقت عکس‌العمل روانی این افراد در برابر احساس حقارت خود است.»[۱]

علاوه براین، رفتار خشونت‌آمیز پدر یا مادر فضای خانه را از صمیمیت و همدلی خالی می‌کند و به جای آن بذر دشمنی و چه بسا کینه را در ضمیر فرزندان می‌پاشد.
بر اساس یافته‌های علمی، به نظر می‌رسد که هر گونه برخورد منفی و خشونت در دوران کودکی چنان بر شخصیت کودک تأثیر منفی می‌گذارد، که گاهی تا آخر عمر انسان همراه او خواهد بود و همانطورکه گفته شد؛ موجب می‌شود که انسان دچار عقده حقارت و عدم اعتماد به نفس شود.

آموزه های اسلام نیز این مطلب را تایید کرده است؛ همچنانکه روایات اسلامی که از جانب معصومین(علیهم‌السلام) آمده است به صراحت بر تأثیر منفی هر گونه برخورد ناروا(از جمله کتک زدن و خشونت) بر شخصیت کودکان تاکید می‌کند و والدین را به برخورد مثبت با کودکان خود و تکریم آن‌ها دعوت می‌کند.
توصیه های اسلامی را در این زمینه در سه محور می توان طبقه بندی کرد؛
۱. برخورد محبت آمیز؛ پیامبر اکرم(صلّی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلّم) در این زمینه می‌فرماید: «اَكْرِمُوا اَوْلادَكُمْ وَ اَحْسِنُوا آدابَكُم. به فرزندان خود احترام کنید و با آداب و روش پسندیده با آن‌ها معاشرت کنید.»[۲]
۲- تربیت نیکو؛ امام سجاد(علیه‌السلام) در این زمینه می‌فرماید: «با فرزندت آنچنان رفتار کن که اثر نیکوی تربیت تو مایه زیبایی و جمال اجتماعی او شود. او را چنان بار بیاور که بتواند در شئون مختلف دنیای خود با عزت و آبرومندی زندگی کند و مایه زیبایی و جمال تو باشد.»[۳]
۳- تربیت اخلاقی و معنوی؛ امام سجاد(علیه‌السلام) همچنین در این زمینه می‌فرماید: «پدر، در حکومتی که نسبت به فرزند دارد، مسؤول است که طفل را مودب و با اخلاق پسندیده پرورش دهد، او را به خداوند بزرگ راهنمایی کند.»[۴]
با توجه به مطالب ذکر شده، لازم است که تربیت کودک به دور از هرگونه خشونت برای باروری شخصیت کودک باشد؛ کما اینکه در همین روایات توصیه می‌شود که از تحقیر کودکان به شدّت اجتناب شود و یکی از مهم‌ترین عوامل احساس حقارت کودکان، ضرب و شتم و کتک زدن آنان است.
حضرت علی(علیه‌السلام) می فرماید: «زیاده روی در ملامت و سرزنش، آتش لجاجت را شعله‌ور می‌کند.»[۵] امام هادی(علیه‌السلام) درباره تربیت کودک نیز می‌فرماید: «او را مزن، بلکه از او قهر کن، ولی طول مده.»[۶]

متأسفانه آثار مثبتی که ممکن است، اِعمال خشونت در کوتاه مدت داشته باشد، برخی والدین را به اشتباه انداخته است. آن‌ها خیال می‌کنند که در دراز مدت نیز همین آثار مثبت وجود خواهد داشت.
کودکان یا نوجوانانی که در زمانی خاص راه فراری ندارند و ممکن است در برابر خشونت تسلیم شوند، آیا همیشه مجبور به تحمل این وضع هستند؟ آیا فرزندی که مدام از سخت‌گیری‌های بی‌مورد و خشونت بی‌جای پدر یا مادر در رنج است، می‌تواند رابطه روحی و پیوند عاطفی با والدینش برقرار کند؟

این گونه خشونت‌ها به خصوص در دوران نوجوانی سبب پیدایش بدبینی نسبت به زندگی و احساس پوچی و بدبختی در نوجوانان می‌شود؛ از این رو پیدایش چنین روحیه‌ای در نوجوانان زمینه را برای انواع انحرافات فراهم می‌کند و آن‌ها را به سرعت به سمت عواملی که بتواند اضطراب و ناآرامی آن‌ها را هرچند به طور موقت کاهش دهد، سوق می‌دهد؛ که که متاسفانه اعتیاد، دوستی‌های خطرناک و انحرافات جنسی از جمله آثار سوء خشونت در خانواده است.